Q.1 - Chương 197: Hạt giống (trung)

Lúc này hai người nói chuyện, vẫn để Chu Quân Võ bên cạnh. Dù sao cậu bé cũng không giống học trò bình thường, nếu là học trò bình thường thì tôn sư trọng đạo là điều quan trọng nhất, hai người tất sẽ không bàn luận về sư phụ của cậu bé trước mặt cậu, nhưng dù sao thì Quân Võ cũng là tiểu vương gia của Khang vương phủ. Mặc dù triều Vũ quản chuyện tôn sư rất nghiêm, nhưng mặt khác Chu Quân Võ vẫn là đệ tử Khang Hiền, thê tử của Khang Hiền là công chúa Thành Quốc, sở hữu một khối lượng tài sản của hoàng thất, dù rằng Khang Hiền và Chu Huyên cũng có con cháu riêng, nhưng nếu tương lai muốn truyền lại sản nghiệp này, cần người ở trên đồng ý, thì Quân Võ cũng là một lựa chọn tốt để bồi dưỡng làm người quản lý. Dù sao thì Ninh Nghị cũng là một người rất khó để nắm bắt, sau này nếu thực sự có chuyện gì xảy ra, thì những đánh giá bây giờ của hai người sẽ trở thành tư liệu tham khảo có ích rất lớn đối với Chu Quân Võ.

Đương nhiên, cũng bởi vì đây là đánh giá chính diện nên hai người mới nói chuyện như vậy, lúc bọn họ đàm luận, Quân Võ cũng cau mày ra vẻ do dự, đợi hai gia gia nói xong mới nở một nụ cười. Tần Tự Nguyên mỉm cười liếc nhìn cậu bé, hỏi:

"Trong lập luận về đại đạo của Quân Võ lúc nãy cũng có mang cái nhìn của Lập Hằng phải không?"

Quân Võ hơi do dự, sau đó gật đầu, đáp:

"Sư phụ đã từng giảng, nhưng mà... đến đoạn này thì sư phụ hình như muốn nói lại thôi."

"Ha ha, sư phụ cháu sợ nói quyết liệt quá sẽ dọa các cháu sợ đó mà. Chỉ sợ kiểu của sư phụ cháu, nhất định sẽ bảo, cái gì dùng xong thấy tốt mới chính là đại đạo, nói nhiều cũng chẳng ích gì. Có điều, Quân Võ theo học với Lập Hằng, ta thấy cháu học được nhiều nhất không phải là thơ văn câu từ Tứ Thư Ngũ Kinh mà là cách suy xét nhìn nhận sự việc. Cháu cảm thấy Trương phu tử dạy gì cũng dễ hiểu, đương nhiên cũng bởi Lập Hằng đã từng đề cập tới, nhưng quan trọng hơn là cháu đã biết suy nghĩ.

Quân Võ gật đầu rất mạnh.

"Thế nhưng học được cách suy nghĩ quá sớm cũng chưa hẳn là chuyện tốt." Tần Tự Nguyên mỉm cười. "Thực ra người đọc sách, biết đọc biết viết, cuối cùng cũng chỉ nhằm mục đích tăng thêm vốn hiểu biết, sau đó học cách suy nghĩ. Chỉ cần thực sự học được cách thức suy nghĩ, sau đó học cái gì cũng có thể học một biết mười, làm ít mà hiệu quả nhiều. Sư phụ của các cháu nhất quán dạy học là mong các cháu mau chóng học được cách suy nghĩ, vì lẽ đó cậu ta mới kể những cố sự kia, dẫn dắt các cháu phải động não suy nghĩ. Như vậy thì các cháu sẽ học nhanh hơn. Có thể hiện tại các cháu còn nhỏ tuổi quá, chưa đủ từng trải, không nghĩ được nhiều, thực ra sẽ dễ phạm sai lầm, đến cuối cùng chỉ e là sẽ không coi ai ra gì, lại thấy Trương phu tử không là gì so với Ninh sư phụ, sau đó sẽ lại thấy Trương phu tử nói không đủ đạo lý, thậm chí có thể sẽ bắt đầu cảm thấy văn chương của cổ thánh tiên hiền có sai lầm... Cháu có suy nghĩ riêng của bản thân, sau đó bắt đầu không coi ai ra gì, tự cao tự đại! Quân Võ, những điều này cháu phải nhớ rõ nhé."

Tần Tự Nguyên đối xử với tiểu bối luôn hòa ái độ lượng, lúc nãy Khang Hiền nói phần biện luận của Quân Võ là "nói nhiều mà chẳng có ý nghĩa gì", còn Tần Tự Nguyên chỉ bảo là "màu mè lòe loẹt" mà thôi, nhưng lúc này ông lão nói chuyện, vẻ mặt bắt đầu trở nên nghiêm túc, thậm chí đến khúc cuối còn có mấy phần nghiêm khắc nữa. Quân Võ cũng vội vàng nghiêm mặt ngồi thẳng, lắng nghe dạy dỗ.

"Vì lẽ đó nên mới nói như vậy, sư phụ giáo dục đệ tử, ban đầu chỉ muốn các cháu nhớ lấy, đợi đến khi các cháu thật sự lớn rồi, có thể thấy được nhiều chuyện trong cuộc sống, khi ấy mới để cho các cháu suy xét, vậy thì căn cơ của các cháu sẽ rất vững chắc. Đương nhiên, ta không nói phương pháp giáo dục của sư phụ cháu là sai, chỉ cần xem những điều cậu ta dặn cháu cũng biết cậu ta cực kỳ xem trọng việc này. Cậu ta khống chế như vậy, vì dù sao thì cháu cũng chỉ là một đứa trẻ, Tần gia gia sắp phải lên kinh, nên muốn dặn cháu những lời này, biết nghĩ là chuyện tốt, nhưng giống như sư phụ cháu nói, phải tránh ngạo mạn, những chuyện người khác nói, cho dù cháu không đồng tình, hoặc thậm chí thấy nó vớ vẩn cổ hủ, thì cũng cần phải để tâm nhớ kỹ, chỉ cần nhớ kỹ, mai mốt cháu lớn hơn, từ từ kiểm chứng, cháu sẽ hiểu được vì sao người khác lại nghĩ như thế, sẽ tìm thấy đạo lý bên trong, cứ làm như thế, cháu ắt sẽ tìm thấy chỗ tốt trong đó."

Thiếu niên nghiêm mặt hành lễ:

"Quân Võ nhớ kỹ rồi ạ."

"Vậy thì tốt." Tần Tự Nguyên cười. "Có điều, lúc trước cháu học cùng Lập Hằng, tuy rằng cũng có học Tứ Thư Ngũ Kinh nhưng chắc là cũng không phải chỉ học có chừng đó thôi chứ, về truy nguyên học (2) thì sao, Quân Võ thấy có hữu dụng không? Giờ nhận xét thử xem đi."

"Hữu dụng, hữu dụng ạ." Quân Võ tính tình hoạt bát, lúc nãy nhận thử thách rồi nghe dạy dỗ, cũng có vẻ khá tích cực, nhưng nhắc đến truy nguyên, gương mặt cậu bé đột nhiên sáng bừng lên, gật đầu lia lịa. "Truy nguyên chính là, truy nguyên chính là..."

Dường như cậu bé muốn khai triển khái niệm này ra, nhưng nhất thời chưa biết sắp xếp chọn lọc câu từ sao cho hay nhất. Tần Tự Nguyên cười hỏi:

"Sao nữa?"

"Dạ, truy nguyên chính là... Sư phụ nói cái gì nhỉ, vật lý... A, căn bản của truy nguyên chính là mạnh dạn suy đoán."

"Suy đoán à?"

"Dạ." Quân Võ gật đầu. "Cho dù là nhìn thấy chuyện gì thì cũng đều có thể suy đoán, đoán nguyên do tại sao, sau đó có thể tìm ra một công thức hoặc lý luận hữu ích, nhưng lý luận này nhất định phải phù hợp với điều mà thiên hạ đều công nhận, chỉ cần có một chỗ nào mâu thuẫn thì phải bỏ suy đoán ấy đi, sau đó phải tiếp tục suy đoán..."

"Chính là suy đoán à?" Tần Tự Nguyên cau mày, cố lý giải những điều này.

"Dạ, bình thường hay dùng phương pháp cân nhắc, có điều sư phụ nói nhất định phải có trí tưởng tượng, nếu có chuyện gì đó mà mình không hiểu gì cả, muốn tìm hiểu được thì trước hết phải suy đoán. À, sư phụ từng bảo, có những đạo lý cơ bản, chẳng hạn như, từ hai điểm tùy ý có thể vẽ được một đường thẳng, đường thẳng đó có thể kéo dài vô tận..."

Quân Võ bắt đầu ríu ra ríu rít giảng lại những cơ sở nền tảng của truy nguyên học mà cậu bé đã được học, có thể thấy, cậu bé quả thực có tư thế của người truyền giáo, như thể muốn thông qua bài giảng của mình để phổ biến môn truy nguyên học cực kỳ có đạo lý này cho Tần gia gia nghe vậy. Lão nhân gia nghe những đạo lý đơn giản kia xong thì hỏi:

"Những thứ này được dùng để suy đoán à?"

"Đây là những khái niệm cơ bản mà, Tần gia gia, truy nguyên học không phải cứ nghĩ là đúng, mặc dù nói rằng lý luận có thể suy đoán, nhưng quá trình nghiệm chứng nhất định phải thật nghiêm cẩn, từng bước từng bước, mỗi một bước đều phải tuyệt đối chính xác mới được..." Quân Võ dùng hết sức phổ biến những khái niệm học được từ Ninh Nghị. "Những điều hết sức đơn giản này từng bước từng bước sẽ tạo thành những thứ cực kỳ phức tạp, Tần gia gia, vạn vật trong trời đất đều là như vậy cả, học nó, chúng ta có thể biết, vì sao các thứ lại được gọi như vậy. Vì sao đòn bẩy có thể truyền lực... lực ấy, à, chúng ta lấy tảng đá này làm điểm tựa nhé, rồi dùng sức đè bên này xuống, bên kia sẽ nâng lên, nó nâng lên cao bao nhiêu, chúng ta đều có thể tính được, sau đó đặt một bánh răng bên kia, bánh răng sẽ chuyển động thế nào, sau khi đặt bánh răng lại có thể thêm một bánh răng khác, sau đó sẽ thêm đòn bẩy, giống như guồng nước này, máy xay gió này, chúng ta có thể làm ra những thứ vô cùng phức tạp...

"Guồng nước, máy xay gió không phải đã có rồi sao?"

"Nhưng có thể cải tiến nó cho phức tạp hơn mà. Tần gia gia người không biết đấy, sư phụ từng cho chúng cháu thiết kế một thứ rất đơn giản, bắt đầu từ guồng nước, thêm đòn bẩy, bánh răng, sau đó chúng cháu làm thêm một khối bản tử (3) để in, khi bản tử nâng lên, sẽ có bàn chải quét mực kéo qua, sau đó bản tử ấn xuống, có thể in ra một tờ sách, bản tử lại nâng lên, mặt khác sẽ có một cái kẹp lôi tờ sách đi, kéo một tờ giấy khác qua, sau đó bụp một cái là in... Bụp một cái lại in, sư phụ bảo cái này gọi là dây chuyền sản xuất..."

Dù sao thì tài ăn nói của cậu bé cũng không phải giỏi lắm, nói tới chỗ phức tạp thì hoa tay múa chân tưng bừng.

"Đương nhiên, còn phải cân nhắc độ dai của giấy, độ đồng đều của mực nước, hao tổn cơ khí. Nhưng những thứ ấy đều có thể tính toán được, giống như tờ giấy ấy, chỉ cần biết làm thế nào để tạo thành một tờ giấy, chúng ta có thể cải tiến để làm ra những tờ giấy tốt hơn, sư phụ bảo là làm từ sợi cây gì gì đó, bây giờ chúng cháu vẫn chưa hiểu lắm. À, còn có thể tính xem thép tốt thép xấu nữa, Tần gia gia ngài biết không, sỡ dĩ thép vừa cứng vừa giòn là vì trong đó có trộn lẫn thứ khác, chính là than đấy, than càng ít thì thép càng dẻo, không dễ bị vỡ, cũng không dễ rỉ sét..."

Tần Tự Nguyên lúc này đã quay hẳn sang nhìn Khang Hiền, trước kia lão không hỏi dò quá nhiều về truy nguyên học của Ninh Nghị, dù cũng không đồng tình cho lắm. Cho đến lúc này mới dần dần định hình được vấn đề. Mà Quân Võ theo Ninh Nghị học những thứ đó, Khang Hiền dĩ nhiên là có biết, hai ông lão liếc nhìn nhau một cái, Tần Tự Nguyên nói:

"Mạnh dạn suy đoán, nhưng mỗi suy đoán đều phải hết sức nghiêm túc, mỗi một bước đều phải có liên kết..."

Khang Hiền gật đầu đồng tình:

"Cụ thể, hiện tại còn chưa thấy được gì nhiều, nhưng những điều Lập Hằng nói với Quân Võ, bên tôi đều có người ghi chép lại để xem sau. Bây giờ đã có hẳn một tập sách nhỏ rồi, ngày mai tôi bảo người mang sang cho ông xem, thành thực mà nói, chẳng qua là những suy đoán, suy luận hạng hai, nếu thật muốn bắt tay vào làm thì lại uyên thâm vô cùng. Nhưng... chỉ sợ trong đó cũng có đôi chút phiền phức, ông có thể nghĩ giúp."

Tần Tự Nguyên gật gù. Quân Võ bên cạnh không hiểu "phiền phức" là muốn chỉ điều gì, cậu bé cho là sẽ có nhiều phiền phức mới có thể hoàn thành suy đoán, nên lúc này rất hào hứng nói chuyện.

"Tần gia gia, ngài có nghĩ tới hay không, vì sao diều lại bay được lên trời? Vì sao đèn Khổng Minh lại bay lên trời? Bởi vì khi gió thổi qua, diều nghiêng một góc, góc nghiêng ấy sẽ phân giải lực đẩy, một hướng về phía sau, một hướng lên trên, chỉ cần gió còn thổi thì sẽ còn sinh ra lực hướng lên trên, chỉ cần chúng ta làm một cái cánh thật lớn, đẩy về phía trước, đạt đến một tốc độ nhất định thì cũng có thể bay lên như thường... Đương nhiên, sư phụ nói cái này cần phối hợp với vật liệu thật bền mới được, chỉ cần chúng ta hiểu được nguyên tắc của ống bễ thì có thể làm được cái ống bễ tốt hơn, tăng nhiệt độ của lò lửa lên, như vậy lại có thể tạo ra được loại thép tốt hơn, cũng có thể làm ra thứ vải bố bền hơn, ngược lại dù thế nào đi nữa, chúng ta đã tính toán được, chỉ cần có diện tích đón gió đủ rộng, có tốc độ đủ rộng, chúng ta sẽ bay lên được... Ta nhất định có thể làm được một con diều giấy thật lớn để bay lên..."

Cậu bé nói đến chỗ này, trong mắt thoáng hiện lên niềm ước ao cuồng nhiệt, hai ông lão nhất thời đang suy nghĩ về nội dung bên trong những lời nói của cậu bé, không chú ý tới vẻ mặt này, sau đó Quân Võ lại lắc đầu, nói:

"Đương nhiên, đây là chuyện rất lâu sau này, sự phát triển của cơ sở công nghiệp cũng cần rất nhiều thời gian..." Cậu bé thuật lại lời của Ninh Nghị.

------------

Chú thích:

(2) Truy nguyên: có nghĩa là truy về nguồn gốc, nguyên nhân của vạn vật. Truy nguyên học là môn học nghiên cứu về nguồn gốc, nguyên nhân của các sự vật, hiện tượng.

(3) Bản tử: nguyên nghĩa của chữ này dịch ra là cái cờ lê, nhưng xét nội dung thì không hợp lý. Bản tử ở đây giống như âm bản được khắc để in ấn, giống như bản khắc gỗ để in tranh Đông Hồ, hoặc khuôn in tiền Đô la Mỹ mà người ta bàn nhau đi ăn trộm trong phim Mỹ hoài ấy.

Chương trình ủng hộ thương hiệu Việt của Tàng Thư Viện: