Từ hôm vợ Tomilin thăm chồng về, mặt mũi Stepan ngày thêm khó coi. Lông mày anh ta cau xuống sát mắt, một vết nhăn vừa sâu vừa thô hằn chéo ngay giữa trán. Stepan rất ít chuyện trò với bạn bè, những chuyện vặt vãnh không đâu cũng làm anh ta đỏ mặt tía tai, sinh sự cãi lộn. Một lần Stepan vô duyên vô cớ chửi nhau với lão quản kỵ binh Plesakov. Còn Petro thì hầu như anh ta không nhìn mặt nữa. Như con ngựa lôi theo người cưỡi nó, Stepan cứ lao mình xuống dốc với một mối hờn sôi sục, thâm gan tím ruột. Trên đường về nhà, hai người đã trở thành kẻ thù.
Như vậy thì làm thế nào không xảy ra một chuyện không hay, nó đẩy nhanh giờ phút phơi bày rõ ràng cái quan hệ thù địch nhưng còn nhập nhằng đã hình thành giữa hai người trong thời gian gần đây.
Cũng như khi ra đi, cả năm người cùng ngồi một xe ra khỏi trại về nhà. Hai con ngựa của Petro và Stepan bị thắng vào chiếc britka. Khristonhia cưỡi con ngựa của hắn. Andrey Tomilin lên cơn sết rét, người run bần bật, phải đắp áo ca- pôt nằm trên xe. Fedot Bodovskov lười không muốn cầm cương, vì thế Petro phải đánh xe.
Stepan đi bên chiếc britka, cứ luôn tay quật nát những cái hoa đỏ tía trong các bụi cỏ gai mọc bên đường. Trời mưa. Bùn đất đen đặc sệt bám vào bánh xe như nhựa chưng. Mây đen phủ kín bầu trời, tất cả xám xịt như đang mùa thu. Đêm đã xuống. Giương mắt nhìn đến mấy cũng chẳng nhận ra ánh lửa của thôn xóm nào. Petro cầm roi quất hai con ngựa như mưa. Trong bóng tối chợt có tiếng Stepan quát lên:
- Sao mày lại thế hử… Ngựa của mày mày thương, còn con của tao thì mày đánh tới tấp như thế?
- Mày mở mắt ra mà nhìn cho kỹ. Con nào không chịu kéo thì tao đánh con ấy.
- Nầy đừng để tao phải thắng mày vào xe. Bọn Thổ nhĩ kỳ chúng mày quen kéo xe lắm đấy.
Petro nắm dây cương xuống.
- Mày muốn gì hử?
- Thôi cứ ngồi đấy, đứng dậy làm gì?
- Thế thì câm cái mồm mày đi.
Khristonhia cho ngựa tới gần Stepan, quát như lệnh vỡ:
- Sao cậu lại cáu với nó thế?
Stepan không trả lời. Trời tối nên cũng chẳng trông thấy mặt mũi anh ta ra sao. Trong nửa tiếng đồng hồ, chẳng ai nói gì với ai.
Bùn lệt sệt dưới bánh xe. Những giọt mưa rơi lộp bộp xuống mui xe vải bạt như được rây qua một cái rây, nghe đến là buồn ngủ. Petro buông dây cương, hút thuốc. Anh chàng nhẩm trước trong óc tất cả những lời lăng nhục sẽ nói với Stepan nếu lại nổ ra một cuộc đấu khẩu nữa. Petro tức tối nung nấu, chỉ muốn có dịp chửi thằng khốn nạn Stepan nầy một trận thật đau, chế giễu cho nó điên lên mới hả dạ.
- Tránh ra. Cho tao lên xe, - Stepan khẽ đẩy Petro rồi nhảy lên bục xe.
Đúng lúc ấy chiếc xe bỗng lắc mạnh rồi đứng lại. Hai con ngựa trượt chân trên bùn, dẫm lộp độp, tóe cả lửa dưới móng. Cái thanh ngang bị kéo cong kêu răng rắc.
- Tơ… r- rư! Petro nhảy trên xe xuống, kêu to.
Stepan hoảng hốt:
- Có chuyện gì thế?
Khristonhia cho ngựa chạy tới:
- Hai con quỷ nầy bị thương rồi phải không?
- Đánh cái diêm xem nào.
- Cậu nào có diêm thế?
- Stepan, ném bao diêm xuống đây!
Phía trước, một con ngựa rống lên, giãy lung tung. Có người quẹt que diêm. Một vừng sáng nhỏ màu da cam lóe lên rồi lại tối như bưng. Hai bàn tay run run, Petro nắn lưng con ngựa bị ngã, rồi cầm dây đai cổ, lôi nó lên:
- Đứng dậy!
Con ngựa thở phì một cái, rồi lăn kềnh ra, cái gọng xe kêu răng rắc. Stepan chạy tới đánh một que diêm. Con ngựa của anh ta đang nằm dưới đất ngóc đầu lên, một chân trước tụt đến đầu gối xuống một cái hang chuột lở.
Khristonhia cuống lên tháo đây thắng.
- Kéo chân nó lên!
- Tháo con ngựa của Petro ra nào, nhanh lên?
- Đứng lại, đồ chết tiệt? Tơ- r- rư?
- Nó lại còn chồm lên nữa, con quỷ dữ! Tránh ra nào?
Mọi người hì hực mãi mới lôi được con ngựa của Stepan đứng dậy. Petro nắm dây mõm giữ nó, người anh chàng bê bết những bùn. Khristonhia bò lổm ngổm dưới bùn, nắn nắn cái chân co co, bất lực của con ngựa.
Có lẽ gãy mất rồi… - Giọng hắn trầm hẳn xuống.
Con ngựa run bần bật. Fedot Bodovskov vỗ lưng nó.
- Nào, dắt đi thử vài bước xem, may ra còn đi được chăng?
Petro kéo dây cương. Con ngựa nhảy nhảy, hí lên, nhưng không dám đặt chân trước bên trái xuống đất. Tomilin đứng cạnh đấy vừa lồng tay vào áo capôt vừa giậm chân một cách đau khổ:
- Không để ý, họ làm hỏng mất con ngựa rồi, chao ôi!
Stepan từ nãy không hé răng cứ như chỉ chờ câu nói nầy. Anh ta xô Khristonhia sang bên, nhảy xổ tới đánh Petro. Miếng đòn vốn nhằm vào đầu, nhưng không trúng, chỉ đấm vào vai. Hai người đánh nhau một chập rồi cùng lăn quay xuống bùn. Không biết cái áo của bên nào bị toạc. Stepan đè được Petro xuống, chặn đầu gối lên đầu Petro, và cứ thế đấm như giã giò. Khristonhia chửi rầm lên, gỡ hai người ra.
Petro nhổ ra một bãi máu, quát to:
- Tại sao mày đánh tao hử?
- Đòi cầm cương à, đồ súc sinh! Chừa cái thói đi liều ra khỏi đường!
Petro vùng ra khỏi tay Khristonhia.
- Thôi, thôi, thôi! Muốn đánh nhau thì đánh nhau với tao đây nầy!
Khristonhia vừa gầm lên ồm ồm vừa ấn chặt Petro vào chiếc britka, mà chỉ dùng một tay.
Con ngựa nhỏ của Fedot Bodovskov bị thắng vào xe cùng với con của Petro. Nó tuy nhỏ nhưng kéo rất khỏe.
- Lấy con ngựa của mình mà cưỡi! - Khristonhia nói với Stepan như ra lệnh, rồi ngồi lên xe với Petro.
Đến thôn Gnilovskoi thì đã nửa đêm. Xe đứng lại trước ngôi nhà nhỏ ở đầu thôn. Khristonhia vào xin nghỉ đêm. Một con chó đực xông ra cắn vào tà áo ca- pôt của hắn, nhưng hắn chẳng thèm để ý, cứ áp người vào cửa sổ, mở cánh cửa chớp ra và cào ngón tay vào kính:
- Ông chủ ơi!
Chỉ có tiếng mưa rả rích và tiếng con chó oăng oẳng liên hồi.
- Ông chủ ơi! Bà con phúc đức ơi! Bà con hãy vì Chúa cứu thế mà cho chúng tôi vào nghỉ nhờ một đêm. Sao? Chúng tôi là con nhà lính vừa ở trại về đây. Mấy người ấy à? Chúng tôi có năm anh em thôi…
- Chà may quá, ơn Chúa. Thôi vào đi các cậu! - Khristonhia quay ra phía cổng kêu lên.
Fedot dắt mấy con ngựa vào sân. Hắn vấp phải cái màng cho lợn ăn bỏ giữa sân, văng tục một thôi một hồi. Mấy con ngựa được buộc dưới hiên nhà kho. Tomilin lò dò vào trong nhà, hai hàm răng vẫn đánh vào nhau lập cập. Trên xe chỉ còn có Petro và Khristonhia.
Hôm sau mọi người sửa soạn lên đường từ lúc trời mới rạng.
Stepan ở trong nhà bước ra, một bà già nhỏ bé lưng còng, rất nhiều tuổi chạy lon ton theo sau. Khristonhia đã thắng xong mấy con ngựa, nói giọng thương hại:
- Chao ơi, bà cụ còng gì mà còng gớm còng ghê thế nầy! Có lẽ cụ vào nhà thờ làm lễ thì khéo lắm đấy nhỉ. Hơi cúi xuống một chút đã sát đất rồi.
- Nầy, anh quyền trung đoàn Atamansky kia ơi! Tôi khéo làm lễ, còn anh thì đem dùng làm cái giá treo cổ những con chó thì tốt đấy… Con người ta ai chẳng có chỗ xấu.
Bà cụ mỉm một nụ cười nghiêm khắc cho thấy hai hàm răng nhỏ, xin xít, chẳng sún cái nào. Khristonhia ngạc nhiên:
- Chà mà sao cụ có lắm răng thế, cứ y như con cá lăng ấy. Cụ thương cháu thiếu thốn cho cháu chục chiếc nhé. Cháu còn trẻ thế nầy mà chẳng có gì để nhai.
- Cái nhà anh nầy, cho anh thì tôi còn gì nữa!
- Thì chúng cháu sẽ lấy răng ngựa trồng thay vào cho cụ. Dù sao cụ cũng sắp xuống thăm Diêm vương rồi. Xuống dưới ấy sẽ chẳng có ai để ý đến răng lợi nữa; những thằng đến tán tỉnh cụ sẽ không thuộc nòi Di- gan 1 đâu?
Tomilin mỉm cười leo lên xe:
- Khristonhia ạ, cậu bớt nói chuyện tào lao một chút.
Bà lão cùng với Stepan xuống nhà kho.
- Con nào thế?
- Con huyền đấy, - Stepan thở dài.
Bà cụ đặt cái gậy đang cầm xuống đất, rồi nâng cái chân đau của con ngựa lên, hai tay cụ cử động khỏe và chắc như đàn ông. Cụ cong những ngón tay gầy khô, sờ sờ nắn nắn mãi chỗ xương bánh chè của con ngựa. Con ngựa đau quá cụp tai, nhe hai hàm răng nâu nâu, khuỵu hai chân sau.
- Không gãy đâu anh chàng Cô- dắc ạ, không sao cả. Để lại tôi sẽ chữa cho.
- Chữa khỏi được chứ cụ?
- Chữa khỏi ấy à? Ai mà nói chắc được, thầy quyền thân mến của tôi ạ. Nhưng có lẽ khỏi được đấy.
Stepan khoát tay một cái rồi quay ra xe. Bà cụ nheo mắt nhìn theo.
- Thế có để lại hay không?
Vâng thì để lại.
Khristonhia cười phá lên:
- Bà cụ sẽ chữa cho nó như thế nầy nầy: để lại còn được ba chân, lấy về gãy hết, ngựa không chân nào. Quý hoá kiếm được một vị thú y có bướu như thế nầy.
--------------------------------
1Digan là một dân tộc sống lang bạt hoặc nửa định cư tại nhtều vùng ở châu Âu Người Di- gan nổi tiếng là giỏi xem tướng ngựa. Khi xem tường ngựa họ thường nhìn vào răng (ND).
