Q.1 - Chương 5: Họa thơ

Hãy nói khi ấy ở trong kinh, khách nghe danh tôi mà đến nhiều lắm. Nguyên có lời đồn rằng được đại thần tiến cử, có thánh chỉ tuyên triệu, tôi là bậc kỳ tài nơi núi non, còn y dược là nghề mọn có đáng kể chi. Từ đó các quan nha đệ tử và những người trong đám nho học ngày ngày kéo nhau đến hỏi thăm tôi, hoặc nói chuyện thời nay, kể chuyện thời xưa, hoặc bàn luận cái hay, cái dở trong nghề thuốc. Chỗ ngồi không lúc vắng khách, chén nước không buổi vơi trà. Trong những ngày ấy cùng người thù tạc thật là bận rộn. Ngày kia Hình quan tên Bật Trực, người ở An Toàn. Giám sinh tên Hằng người ở Nộn Liễu và hai Huấn đạo, một tên Dư, một tên Vụ, đều là anh em ở Đông Lũy; cả bốn ông ấy là những dật sĩ, cùng với Giám sinh Sơn Tây hiệu Thanh Hồ, Sơn Nam Thi Xã hiệu Thúy Anh cùng mang theo rượu với đồ nhắm đến chỗ tôi ngụ đánh chén. Các ông hỏi tôi rằng: "Nghe nói tiên sinh đã tinh thông cái học về tính mệnh lại có cái thi tứ phong lưu của Lý Đỗ, chắc đã soạn thành nhiều bài thơ, xin đừng giấu lời vàng ngọc mà cho kẻ hậu bối được thăm chốn cung tường, có nên chăng ?". Tôi từ tạ mà rằng: "Thơ là để nói lên cái chí của mình, cái chí ắt hiện ra ở lời thơ; chẳng qua cũng góp nhặt những bài cũ kỹ, lời thì tạp nhạp, tiếng thì quê mùa, há dám múa rìu qua mắt thợ để làm trò cười sao ?". Các ông nói: "Tiên sinh chẳng nên quá khiêm tốn, chúng ta đều là đồng đạo, ý đã hợp, hà tất ngần ngại chi". Tôi mới đem bài thơ Cảm Hoài lúc đi đường vâng chỉ về kinh đệ nạp để các ông coi. Viên Hình công nói: "Đạm bạc mà có ý vị, hòa nhã mà ra kiêu căng. Chẳng nói đến sang mà nói đến giàu, đúng là ý tại ngôn ngoại. Ý vị chứa đựng chẳng cùng vậy". Viên Giám sinh nói: "Một giòng khí vị do cảnh khói mây tạo ra cho thấy rõ ràng ngài là bậc ẩn giả vậy". Tối đến tiệc tan, mọi người giải tán. Ngày hôm sau, các ông ấy đều sai người nhà đưa thư đến. Tôi mở ra coi thì là những bài thơ họa lại thơ của tôi, tôi giữ cả lại để lưu chiểu.

Thơ họa của Viên Hình Công và lời dẫn

Tiên sinh vốn dòng trâm anh, rời bỏ đến chốn lâm tuyền đã bao nhiêu năm tháng rồi. Kẻ biết thời vụ như tiên sinh hẳn có điều siêu việt khác người, lánh ẩn tu dưỡng, chơi coi nước non, đáng là vị lãnh tụ trọng vọng như sơn đẩu, bọn sinh sau thực chẳng noi kịp. Nay thăm nhà: khăn tẩm sắc khói mây vẩn, lời đượm mùi dược hoa thơm, thật là vui thích thay! Lại nghe nói ngón đàn cầm của tiên sinh cũng là một cái thú cao diệu (lúc đó chỗ tôi ngồi có cái đàn cầm bảy dây). Phong nhã khiến người mến phục; bất giác tối sập đến, nay xin nối điêu, nếu thơ được thâu nhận thì lấy làm hân hạnh.

Thù thị trâm anh khứ luyện chân
Kim sa ngân tuyết bất ưng bần
Nhất lung quế truật dược trung vật
Vạn trạng yên hà phương ngoại thân

Chữ thạch lạc nhiêu tri vị xứ
Tiêu đồng hận thiểu thẩm âm nhân
Cung tinh thử nhật Hiên Kỳ hội
Hảo tế thị dân phụ thị quân.

Coi nhẹ công danh luyện tính chân
Cát vàng tuyết bạc há đâu bần
Một lồng quế truật bền hương dược
Muôn lớp yên hà gửi tấm thân

Chữ thạch ai kia vui biết vị
Tiêu đồng khách giận ít cao nhân
Kỳ Hoàng hội ấy ngày nay gặp
Gắng cứu dân lại giúp Thánh quân.

Thơ họa của Nộn Liễu Giám Sinh với lời dẫn

Nhà lan quyển vàng, giữa hạ gió mát, đó là cái lạc thú của ông vậy. Nay ông tuổi hạc đã cao mà cái chí cũng cao. Bữa nọ hân hạnh được ngồi hầu chuyện, ông cho coi bài thơ Thuật hoài lúc đi đường, đọc đi đọc lại, nhận thấy ý thơ mạnh mẽ, cốt cách cao quý, tỏ nỗi lưu luyến non xưa với đá trắng mây hồng. Nay trộm nối điêu mà họa lại.

Cây vừng củ núi dưỡng thiên chân
Đất tốt dong chơi há chịu bần
Sơn dã cầm kỳ vui dật khách
Trí nhân non nước được nhàn thân

Liêm ngoan tục cải phô tâm tích
Cao tễ linh đan cứu thế nhân
Đã sẵn sâm linh đem bổ trợ
Còn điều ngũ vị giúp minh quân.

Hồ ma sơn dược dưỡng thiên chân
Sinh địa ưu du bất ngã bần
Tục đoạn cầm kỳ sơn dã khách
Thong dong thủy thạch trí nhân thân

Phong đẳng viễn chí liêm ngoan tục
Thảo tiễn linh sa hoạt thế nhân
Nguyên bị sâm linh kham bổ tễ
Ưng điều ngũ vị tán minh quân.

Thơ họa của quan Huấn Đạo
(người anh)

Chẳng đến Hương sơn hỏi giả chân
Hãy coi phu tử chỉ vui bần
Núi rừng học đạo thanh nhàn thú
Đất nước nghe danh đạo đức thân

Người hám lợi danh quen thế tục
Ta đâu xu hướng giống thời nhân
Già gây sự nghiệp nhờ tài lớn
Mới rõ tôi hiền gặp Thánh quân.

Mạc tựu Hương sơn đính nhạn chân
Chỉ khan phu tử lạc nhi bần
Lâm tuyền thúc nhĩ thanh nhàn thú
Kinh quốc phiên nhiên đạo đức thân

Chỉ kiến thao thao vô tự ngã
Cố ưng lục lục bất như nhân
Vãn thành khả kiến kinh luân hội
Hữu thị thần tư hữu thị quân.

Thơ họa của quan Huấn Đạo
(người em)

Cung đàn lý thú dưỡng thiên chân
Hồ dễ giàu sang bức được bần
Hoa động bay hương vui dật khách
Trăng song vô sắc được nhàn thân

Đón nghênh lễ ấy trưng long điển
Cầm hạc tình này tựa cổ nhân
Thành thị lâm tuyền qua lại khắp
Giữ tròn hành chỉ đạo thần quân.

Nhất khương lý thú lạc thiên chân
Phú quý yên năng bức đắc bần
Hoa quật hữu hương cung thắng khách
Nguyệt song vô sắc ngụ nhàn thân

Cung tinh sa giác phi thường điển
Cầm hạc trung thành sự thích nhân
Tuyền hác thị thành kinh lịch xứ
Thời tai hành chỉ thái thiên quân.

Thơ họa của Giám sinh Sơn Tây

Hạo nhiên khí ấy bởi thiên chân
Ngày tháng tiêu dao xá kể bần
Bát trận xưa nay am thể chế
Tam tài trời đất thấu tâm thân

Tài không Khương-Phó hay yên nước
Vọng sánh Kỳ Hoàng từng cứu nhân
Ta muốn thay lời Sào Hứa nói :
Ba vua Bốn Thánh buổi minh quân.

Hạo nhiên chính khí đắc thiên chân
Tuế nguyệt tiêu dao bất kể bần
Bát trận cổ kim minh thể chế
Tam tài thiên địa hội tâm thân

Tài phi Khương Phó năng y quốc
Vọng thiếp Kỳ Hoàng lũ hoạt nhân
Vị ngã đương vi Sào Hứa ngữ
Tam hoàng, Tứ thánh thái bình quân

Thơ của Cựu Thi Xã

Thuở thiếu thời tôi từng kết bạn với hàng chục người ở kinh dô, lập thành một thi xã. Nay tôi trở lại đây thì người người đã phân tán, chỉ còn lại vài ba kẻ mà thôi.

Đã sẵn lòng chay dưỡng tính chân
Không cần giàu Khải, học Nhan bần
Ba nghi sơn thủy ta tìm thú
Trăm trận biên thùy kẻ dấn thân

Trên lộ trần ai cam lữ khách
Trước sân phong nguyệt họp thân nhân
Dù ai có hỏi ta sinh kế
Cười trỏ linh đan cố Lão quân.

Lãnh đắc trai tâm dưỡng đắc chân
Vô cầu Khải phú học Nhan bần
Thanh sơn lạc ngã tam nghi thú
Tử tái nhiêu tha bách chiến thân

Lộ thượng trần ai hành lữ khách
Đình tiền phong nguyệt cố tri nhân
Thuyết dư cảm vấn tam sinh kế
Tiếu chỉ linh đan cố Lão quân.

Sau khi đọc những bài thơ ấy, tôi nói: "Viên Hình công có phong vị nhà thơ. Còn Giám sinh ở Nộn Liễu, Giám sinh ở Sơn Tây cùng với hai viên Huấn đạo đều có khí vị của nhà nho mà chưa thoát tục. Đến như thơ của Thúy Anh thì tư tưởng bay bổng tận trời cao, viễn vông không đâu, thật đáng nực cười". Tôi biên chép tất cả để coi cho vui.